Trekken hooggevoeligen en ongevoeligen elkaar aan? [Deel 2]

Tom Eigen hooggevoeligheid, Hooggevoeligheid & relaties 0

In augustus ging mijn blog ook over bovenstaande vraag. Toen belichtte ik een aantal elementen, zoals de kwestie of deze aantrekkingskracht inderdaad bestaat en zo ja, hoe dat proces dan werkt. Ook gaf ik enige uitleg over het woord psychopathie en de betekenis die eraan gegeven wordt. Ik eindigde met de vaststelling dat er over narcisme nog meer te vertellen valt en gaf een paar tips voor degenen die op dit moment meer of minder hevig verliefd zijn. Ik hoop dat je iets gehad hebt aan de tips en vervolg mijn verhaal met een aantal overwegingen over narcisme, die hopelijk verhelderend zijn en ook een beroep doen op ons aller vermogen tot compassie. Aan het eind formuleer ik een paar nuchtere – mogelijke ontnuchterende – adviezen.

Ontwikkeling van narcisme

Het is een beetje kort door de bocht om zonder meer te spreken van ‘narcisme’. Met die omschrijving en met de uitleg erover doel ik ook op zoiets als ‘narcistische elementen in de persoonlijkheid’. Voor de uiteenzetting moeten we even terug naar de vroege kindertijd. Kort gezegd is de ontwikkelingsopdracht in de eerste levensjaren een zo evenwichtig mogelijke groei van totale symbiose naar autonomie in verbinding. Dit proces verloopt via los maken uit de symbiose met (meestal) de moeder, op ontdekkingstocht gaan – eerst alleen fysiek, later ook psychologisch – terugkeren naar de geruststellende symbiose, op ontdekkingstocht gaan enzovoorts. Op deze manier leer je om jezelf te zijn en tegelijk de verbinding met de ander te ervaren. Dan ontstaat tenslotte de dynamiek dat een genoeg aan symbiose je doet verlangen naar autonomie en een genoeg aan autonomie je weer doet verlangen naar symbiose.

Als er in dit proces om wat voor reden dan ook iets misgaat, kan het globaal twee kanten op gaan. Je blijft voor je gevoel van welbevinden té afhankelijk van een sterke band met een moederachtige figuur of je wordt als het ware té onafhankelijk en hebt geen oog meer voor verbinding. In het eerste geval zie je jezelf te weinig als een zelfstandig individu, in het tweede geval verlies je het bewuste verlangen naar verbinding en kan je je niet meer ontspannen in het samenzijn. Ook ontwikkel je een blinde vlek voor de gevoelens van een ander en ook voor het effect van jouw gedrag op die ander. Dat laatste resulteert in de narcistische eigenschap van alleen maar met jezelf bezig zijn.

Spiegeling en zelfbeeld

Er is echter nog een ander belangrijk element te benoemen, namelijk de – al dan niet adequate – spiegeling vanuit de opvoedende omgeving. Die spiegeling moet ervoor zorgen dat je een realistisch zelfbeeld ontwikkelt. Als dat niet lukt, kan je voor je zelfgevoel/zelfbeeld alleen nog kiezen tussen niets(waardig) en geweldig. De route naar nietswaardigheid is meestal het minst aantrekkelijk, zodat alleen nog overblijft: jezelf opblazen. En daarmee zijn we bij een tweede narcistische eigenschap. Als je dit laatste doorziet, begrijp je misschien beter waarom iemand zo ontzettend woedend kan worden bij een (ogenschijnlijke) aantasting van het gevoel van eigenwaarde. Als er onder dat ‘grote ik’ geen houdbaar realistisch zelfbeeld ligt, dreigt het ravijn van nietswaardigheid, verlies van zelfgevoel, vernietiging op psychologisch niveau. En als je vernietigd dreigt te worden, sla je keihard terug. Dat is simpelweg een kwestie van overleven. Eenvoudig ook, want je hebt toch al niet zoveel oog voor de gevoelens van de ander. En het is keihard werken, ook dat nog. Maar dat laat je natuurlijk niet zien, cruciaal in het plaatje is immers dat je groot en sterk bent en dat je alles wel in je eentje kan regelen. Tussen haakjes – zie mijn vorige blog: ‘de narcist’ is dus niet ongevoelig. Wel zijn veel gevoelens nauwelijks bewust en ook is de beleving van oorzaak en gevolg en het besef van eigen verantwoordelijkheid voor gevoelens niet goed ontwikkeld.

Hoop op verbinding?

Soms is er nog een sprankje – grotendeels onbewust – besef van verlangen naar verbinding en soms vind je iemand die lief en zacht en onzeker genoeg is om een verbinding mee aan te durven. Die is dan in zekere zin ‘ongevaarlijk’, want die wil wel bij je zijn, maar is relationeel gezien bereid om vooral te geven en weinig te verwachten of te eisen. Mijn vraag luidt hier dan ook: Is die persoon het slachtoffer van de narcist of de ideale partner in de narcistische relatiedynamiek?

Meer of minder narcistisch, de consequenties

Tegen cliënten die hun problemen toeschrijven aan ‘die narcistische zus van haar’ of ‘die narcistische baas van mij’ zeg ik weleens dat het kan helpen om in te zien dat we allemaal min of meer narcistische trekjes hebben. We zijn allemaal weleens bang voor de verbinding en we voelen ons allemaal weleens bedreigd in ons gevoel van eigenwaarde. De echte problemen ontstaan pas als je hele persoonlijkheid zo door deze trekjes bepaald wordt dat het ‘normale’ sociale verkeer heel lastig of onmogelijk wordt. Maar zelfs dat is relatief en hangt altijd ook samen met hoe anderen ermee omgaan. Nogal wat CEO’s van grote bedrijven zijn tamelijk narcistisch en die zitten daar vaak al behoorlijk lang. En Melania is ook nog niet weggelopen bij Donald. Kortom: Aangezien de persoon met meer of minder narcistische trekken niet uit zichzelf voor verandering zal kiezen, moet de omgeving een eigen koers uitzetten. Daarover verderop meer.

Psychopaat of narcist, wat is het verschil?

Vanuit de partner gezien lijkt er misschien geen verschil te zijn. Je wordt gekwetst of vernederd en dat doet pijn. Punt. Toch is er wel een verschil. Daarvoor bestaat de volgende metafoor. Als slachtoffer loop je min of meer toevallig een kwetsuur op. Maar je kan gewond raken doordat iemand ontploft óf doordat er met opzet een handgranaat naar je toe gegooid wordt. In het eerste geval heb je te doen met een narcist, in het tweede geval met een ‘psychopaat’. Wat niet betekent dat je jezelf niet zou willen of moeten beschermen tegen een ontploffing! Daarover gaat het laatste deel van deze aflevering.

Je zit er al in, wat nu?

Dit is het meest zakelijke en ook ontnuchterende deel van het verhaal. Vertrouw eerst op je gevoel. Wil deze persoon jou kwaad doen uit een soort ‘kwaadaardigheid’, terwijl er innerlijk echt geen enkele mogelijkheid is om jouw pijn te zien? Maak dan dat je wegkomt! Als je besluit om voorlopig nog te blijven, stel jezelf dan de volgende vraag: Waarom ben je tot nu toe gebleven? Het levert schijnbaar iets op. Wees eerlijk, welk ‘voordeel’ haal je eruit? Wees vervolgens realistisch, maak een kosten-baten analyse. Zijn de kosten hoger dan de baten? Is het dan niet logischer om ermee te stoppen? Wat of wie houdt je er nog vanaf? Zoek hulp en steun voor jezelf om het losmakingsproces tot een goed einde te brengen. Zijn de baten hoger dan de kosten? Besef en accepteer je dat de ander niet zal (kunnen) veranderen? Zijn de antwoorden hierop ja en wil je nog steeds de relatie continueren? Kijk of je tot een goed gesprek kan komen. Belangrijke elementen daarbij (Tips gebaseerd op: Appelo, M. Een spiegel voor narcisten. Uitg. Boom, Amsterdam 2013):

Probeer erachter te komen hoe de narcistische cirkel (trigger > gedrag) in elkaar steekt en vraag je af of je daar begrip voor op kan brengen.
Kijk waar jij in die cirkel past, wat jouw rol is en bespreek hoe je daarmee om wil en kan gaan.
Wees helder en eerlijk over wat je van elkaar kan en mag verwachten.
Combineer kritiek met waardering. Besef dat een narcistisch iemand vaker de verzekering nodig heeft dat jij het goede met hem/haar voorhebt. Voelt deze tip als een trucje? Voor een narcist is het belangrijk, zelfs met de wetenschap dat het een trucje is (echt waar!).
Wees duidelijk in je wensen. Beschuldig niet, maak geen verwijten, verwoord je gevoel en benoem je verlangen.
Bescherm je eigen ruimte. Toon je kracht, zonder de strijd aan te gaan. De narcistische partner zal dat waarderen.
Houd de regie over je eigen leven. Zorg voor voldoende autonomie, zodat ook samenzijn aantrekkelijk kan blijven.

Is zo’n gesprek niet mogelijk of is dit je allemaal te kaal, te nuchter, te onromantisch? Ontdek je dat de relatie je deze moeite en inspanning toch niet waard is? Tel je knopen, kies eieren voor je geld, neem je verlies en pak je koffers – of help de ander met koffers pakken – en stop ermee! Waarbij ik herhaal: zoek hulp en steun bij dit losmakingsproces. Tot slot: heb compassie met jezelf en zo mogelijk – en misschien pas op termijn – ook met de ander. Haat en rancune slaan vooral terug op je eigen welzijn en zijn vooral schadelijk voor je eigen ziel.

Meer lezen van Arja?

Turn On Builder